مقدمه 

سندرم روده تحریک‌پذیر یاIBS   نوعی اختلال در عملکرد روده است که با درد مزمن در ناحیه شکم، احساس ناراحتی، نفخ و تغییرات در عادات روده‌ای بدون هرگونه علت ارگانیک دیگری، مشخص می‌شود. اسهال یا یبوست می‌توانند علامت غالب باشند که ممکن است به صورت متناوب ظاهر شوند.یک واقعه استرس‌زا در زندگی یا شروع بلوغ، می‌تواند بدون علت پزشکی دیگری، آغازگر IBS باشد. حالت‌های مختلفی از جمله عدم جذب فروکتوز، بیماری سلیاک، عفونت‌های خفیف و عفونت‌های انگلی مانند ژیاردیازیس، انواع بیماری‌های التهابی روده یبوست مزمن، دردهای عملکردی مزمن در ناحیه شکم ممکن است به صورت IBS تظاهر کنند.

در IBS آزمایش‌های معمول بالینی هیچ‌ گونه اختلالی را نشان نمی‌دهند، هر چند روده‌ها ممکن است حساسیت بیشتری نسبت به برخی محرک‌های خاص مانند تست عبور بالون نشان دهند.علی‌رغم آنکه علت دقیق IBS مشخص نیست، رایج‌ترین تئوری این است که IBS از اختلال در تعامل میان مغز و دستگاه گوارش پدید می‌آید، اگرچه ممکن است نوعی اختلال در فلور روده یا دستگاه ایمنی بدن نیز در ایجاد آن نقش داشته باشد. 

بیماری IBS در اغلب بیماران منجر به شرایط خطرناک نمی‌شود. اما ‌بخاطر عوارض جانبی همچون درد مزمن و خستگی، می‌تواند هزینه‌های درمانی بیمار را افزایش داده و باعث افزایش غیبت بیماران از محل کارشان شوند. شیوع بالای سندرم روده تحریک‌پذیر، می‌تواند باعث افزایش هزینه‌های اجتماعی گردد. این بیماری همچنین یک بیماری مزمن است که می‌تواند کیفیت زندگی بیمار را به طرز چشم‌گیری تحت تأثیر قرار دهد.

شیوع در جهان  

مطالعات اپیدمیولوژیک نشان می‌دهد که شیوع سندرم روده تحریک‌پذیر در کشورهای مختلف و در گروه‌های سنی مختلف متفاوت است. جدول زیر فهرست مطالعات صورت گرفته در کشورهای مختلف که شیوع IBS و علائم شبیه آن در آن‌ها گزارش شده‌است رادر بردارد.

بیشتر افراد مبتلا به این بیماری جوانان هستند. عوامل خطر و عوارض سندرم روده تحریک‌پذیر و تعداد مبتلایان زن نسبت به مردان دو برابر است.

شیوع در ایران

در مطالعه ای که بر روی 4763 نفر ایرانی 19 تا 70 ساله انجام گرفت مشخص شد که شیوع کلی IBS در بین ایرانیان 5/21 درصد است و در زنان شایع تر از مردان است.

علل و عوامل موثر 

علت سندرم روده‌تحریک ‌پذیر شناخته شده نیست، اما چندین فرضیه پیشنهاد شده‌است. عفونت‌های حاد دستگاه گوارش، خطر گسترش و توسعه IBS را افزایش می‌دهد. عوامل دیگری که احتمال ابتلا به انواع این سندرم به‌ غیر از نوع بعد از عفونت را زیاد می‌کنند، جوانی، تب طولانی مدت، اضطراب و افسردگی می‌باشند.

علائم

علائم اولیه سندرم روده تحریک‌پذیر عبارتند از:  درد  یا احساس ناراحتی در ناحیه شکم همراه با اسهال و یبوست‌های مکرر و نیز تغییر در عادات روده‌ای . همچنین ممکن است احساس ضرورت برای اجابت مزاج، احساس تخلیه ناقص، نفخ و گشادی شکم نیز وجود داشته باشد. افراد مبتلا به IBS اغلب بیش از دیگران دچار رفلاکس معده‌ای، علائم مربوط به دستگاه تناسلی- ادراری، علائم روانی از قبیل افسردگی و اضطراب، فیبرومیالژیا (خستگی مزمن)، سندرم خستگی مزمن، سردرد و کمردرد می‌شوند.

تشخیص های افتراقی

هنگامی که سایر علل مسبب بیماری حذف گردید، برای تشخیص IBS از یک الگوریتم تشخیصی استفاده می‌گردد. الگوریتم تشخیصی ممکن است شامل برخی آزمایش‌های اضافی به منظور مراقبت در برابر اشتباهات تشخیصی و جلوگیری از شناختن بیماری‌های دیگر به عنوان IBS باشد. نشانه‌هایی که به عنوان «پرچم سرخ» شناخته می‌شوند، ممکن است شامل کاهش وزن، خونریزی گوارشی، کم‌خونی یا نشانه‌های شبانه (علائمی که در شب ظاهر می‌شوند) باشند. با این حال پژوهشگران یادآور شدند که شرایط پرچم قرمز ممکن است همیشه برای تشخیص دقیق کمک کننده نباشد. برای نمونه بیش از 31 درصد از بیماران مبتلا به IBS در مدفوع خود خون دارند.

پرتونگاری شکم زمان انتقال (ترانزیت) روده بزرگ و نحوه عبور و پخش مدفوع را مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد که این موارد به میزان قابل توجهی با نفخ و درد در ناحیه شکم در ارتباط می‌باشند؛ بنابراین یک گروه از بیماران که در مقایسه با گروه شاهد، دچار یک افزایش در میزان بارگذاری مدفوع هستند، شناسایی می‌شوند که البته زمان ترانزیت روده بزرگ در آن‌ها نسبت به گروه شاهد برابر یا کمتر می‌باشد. این موضوع نشان می‌دهد که الگوی اجابت مزاج مقدار مدفوع باقی‌مانده در روده بزرگ را منعکس نمی‌کند و این پدیده یبوست پنهان نامیده می‌شود. پدیده‌ای که ممکن است به رشد بیش از حد باکتریایی مربوط باشد.

 

اشتباهات تشخیصی

تحقیقات نشان می‌دهد که بیماری برخی از بیماران مبتلا به علل قابل درمان اسهال به اشتباه IBS تشخیص داده می‌شود. نمونه‌های معمول عبارتند از: 

بیماری‌های عفونی 

 بیماری سلیاک: بیماری سلیاک اغلب به اشتباه به عنوان IBS تشخیص داده می‌شود. به طوری که کالج گوارش آمریکاتوصیه کرده ‌است که همه بیماران مبتلا به(IBS) از نظر بیماری سلیاک آزمایش شوند  

هلیکوباکترپیلوری 

انگل 

استفاده مزمن از برخی از داروهای آرام بخش-خواب آور به خصوص بنزودیازپین‌ها ممکن است باعث تحریک روده شده و نشانه‌هایی ایجاد کند که این نشانه‌ها می‌توانند به اشتباه در تشخیص IBS منجر گردند.

درمان

اگرچه درمان قطعی برای IBS وجود ندارد، می‌توان از برخی درمان‌ها از جمله تنظیم وضعیت غذایی بیمار، برخی داروها و مداخلات روان ‌پزشکی برای تسکین علائم بهره گرفت. همچنین آموزش دادن به بیمار و وجود یک رابطه خوب میان پزشک و بیمار نیز حائز اهمیت است.

دارو درمانی  

داروهایی که ممکن است در درمان IBS به‌کار روند، نرم ‌کننده‌های مدفوع و ملین‌ها در نوع یبوست غالب و ضد اسهال‌ها مانند اوپیئویدها، کدئین، دیفنوکسیلات و لوپرامید در فرم اسهال غالب با علایم خفیف، می‌باشند.

 داروهای مؤثر بر سروتونین (HT-5) می‌توانند به کاهش علائم در روده‌ها کمک کنند. سروتونین حرکات روده را افزایش می‌دهد.

مداخلات پزشکی

در شماری از بررسی‌ها درمان رفتارشناختی در بهبود علایم سودمند شناخته شده‌است. جهت درمان سندرم روده تحریک پذیر سه رویکرد روانشناختی نسبتاً متفاوت وجود دارد که شامل روان درمانی پویشی کوتاه مدت، هیپنوتراپی و ترکیب متنوعی از درمان‌های شناختی و رفتاری می‌گردد.درمان‌های دارویی برای علایم سندرم روده تحریک پذیر، تسکین‌های ناکافی فراهم نموده‌اند، درحالی که کارآزمایی‌های بالینی درمان‌های روانشناختی، بخصوص رفتار درمانی شناختی (CBT) بهبودی‌هایی را نشان داده‌اند.

داروهای گیاهی

 روغن نعناع: کپسول‌های پوشش دار روغن نعناع در IBS در کودکان و بزرگسالان پیشنهاد شده ‌است. شواهد خوبی از اثرات سودمند این کپسول‌ها وجود دارد و توصیه می‌شود که نعناع در بیماران مبتلا به IBS استفاده شود. به دلیل اینکه بی‌خطر بودن نعناع در دوران بارداری تاکنون ثابت نشده است، برای مصرف آن در زنان باردار احتیاط لازم است 

 عصاره چندگیاه: پس از چهار هفته معالجه بااین عصاره کاهش قابل توجهی در هر دو مقیاس درد شکمی و علائم IBS نسبت به دارونما مشاهده شد . شواهد محدودی برای اثربخشی راه‌ حل‌های دیگر گیاهی برای IBS وجود دارد و با توجه به احتمال تداخل برخی از گیاهان با برخی داروها وجود دارد، بهتر است این تداخلات را شناخت.

رژیم درمانی 

پیاده سازی مداخلات تغذیه ای در IBS باید به صورت مرحله به مرحله و از آسان به سخت انجام شود.  

اولین گام ها در رژیم درمانی IBS شامل موارد زیر است: 

1. اطلاع از داروهای مصرفی جهت درمان IBS یا سایر داروها 

2. مرور علائم معدی – رودی (مدت زمان، شدت و فرکانس) 

3. ارزیابی وضع تغذیه و دریافت غذایی 

4. اطلاع از مصرف مکمل ها  

5. اطلاع از درمان های فکری-جسمی و تاثیرات آنها  

یک بررسی در مورد غذای مصرفی برای جلوگیری از مصرف موادی که سبب تشدید علائم می شوند، ضروری است. بعضی از غذا ها باید در رژیم غذایی فرد محدود شوند. وعده های غذایی پر حجم و مقادیر زیاد از بعضی مواد مثل مقادیر زید چربی رژیمی، کافئین، لاکتوز، فروکتوز، سوربیتول و الکل ممکن است از حد تحمل فرد خارج باشد. این امر به خصوص در مورد بیمارانی که به نوع اسهال غالب IBS مبتلا هستند صدق می کند.

ترکیبی از فیبر های محلول و نامحلول برای کنترل یبوست بسیار مفید است. با این حال افزایش میزان فیبر نامحلول در رژیم غذایی، به خصوص در بیمارانی که یبوست ندارند حتی ممکن است علایم IBS را تشدید کند. دریافت میزان کافی مایعات بویژه در افرادی که از مکمل های فیبری قوی استفاده می کنند توصیه می شود . به هر حال افزایش دریافت فیبر جزئی از درمان اولیه IBS است و ممکن است با وجود افزایش فیبر، باز هم علایم ادامه داشته باشد که احتمالا به خاطر نوع فیبر مصرفی است.

مطالعات اخیر نشان داده است که غذاهای حاوی کربوهیدات های با تخمیر پذیری بالا پ، در حضور باکتری های روده می تواند سبب تشدید علایم IBS شود. FODMAP  ها دسته ای از کربوهیدات های کوتاه زنجیر و قند الکلی هستند که به طور طبیعی در مواد غذایی وجود دارند یا به صورت افزودنی به آنها اضافه می شوند).

 مطالعات نشان داده است که رژیم محدود از نظر این نوع قند می تواند یک عامل موثر در کنترل علایم معده ای روده ای ناشی از IBS باشد. در چنین رژیمی غذاهای حاوی لاکتوز، فروکتوز، فروکتان، گالاکتان، پلی اول ها و قندهای الکلی (سوربیتول، زایلیتول، مانیتول، ایزومالت و مالتیتول) محدود می شوند.  

این کربوهیدرات های کوتاه زنجیر جذب ناچیزی در روده دارند و خیلی اسموتیک و جاذب آب هستند، به سرعت توسط باکتری های روده تخمیر شده و باعث تولید گاز، درد و اسهال در افراد حساس می شود. مداخله تغذیه ای با حذف تمام غذاهای حاوی FODMAP از رژیم غذایی برای یک دوره 6 تا 8 هفته ای آغاز می شود.سپس با افزودن یک به یک غذا ها به رژیم غذایی و مشاهده تغییرات علائم، ماده مشکل زای اصلی را شناسایی و از رژیم غذایی حذف یا محدود می کنند. باید دقت داشت که این رژیم غذایی می تواند منجر به کمبودهای مثل کمبود فولات، تیامین و ویتامین B6 (در صورت حذف نان و بعضی غلات) و کلسیم و ویتامین D (در صورت اجتناب از مصرف شیر و لبنیات) شود. این رژیم یک درمان قطعی نیست، اما می تواند علائم بیماری و کیفیت زندگی فرد را تا حد زیادی بهبود بخشد.

 

پروبیوتیک‌ها

پروبیوتیک‌ها می‌توانند در درمان سندرم روده‌ تحریک‌پذیر مفید باشند. مصرف روزانه حداقل 10 میلیون تا 100 میلیون باکتری برای دستیابی به نتایج بهتر توصیه شده‌است. برخی تحقیقات اثربخشی پروبیوتیک‌ها در بهبود علائم IBS را نشان داده‌اند. 

 هرچند تحقیقات بیشتری برای ارائه پیشنهادهای شفاف درباره تأثیرات مفید پروبیوتیک‌ها مورد نیاز است. در حال حاضر ماست ‌هایی به نام ماست پروبیوتیک تولید می‌شود که می‌تواند در کاهش علائم IBS مؤثر باشد.  محصولاتی با نام سین‌ بیوتیک نیز وارد بازار شده‌اند که حاوی پروبیوتیک و پربیوتیک می‌باشند. سین‌بیوتیک‌ها در واقع ترکیبی از پروبیوتیک و پربیوتیک هستند و می‌توانند در بهبود علائم IBS بسیار مؤثر باشند.

 در ترکیب این محصولات(سین بیوتیک ها) علاوه بر باکتری، نوعی قند به نام "فروکتواولیگوساکارید" وجود دارد. یکی از علل ایجاد IBS می‌تواند بر هم خوردن تعادل میکروبی در روده باشد. محصولات سین ‌بیوتیک پس از رسیدن به روده فعالیت خود را آغاز می‌کنند؛ باکتری‌ها شروع به بازسازی فلور نرمال نموده و فروکتوالیگوساکارید نیز که مواد غذایی اختصاصی باکتری‌های مفید روده است، شرایط رشد را برای باکتری‌های مفید مهیا می‌کند. سین‌بیوتیک‌ها نوع اسهالی IBS را با بازسازی فلور نرمال و نوع یبوستی IBS را با افزایش حرکات روده بهبود می‌بخشند.

فیبر

شواهد قانع کننده‌ای وجود دارد که محلول‌های حاوی فیبر مانند پسیلیوم در مبتلایان به IBS عموماً مؤثر است. فیبرهای نامحلول تأثیر در کاهش علائم IBS نشان نداده‌اند و در برخی افراد، فیبرهای نامحلول می‌توانند باعث تشدید علائم شوند. 

فیبر ممکن است در کسانی که دچار یبوست شده باشند مفید باشد. در بیماران با IBS نوع یبوست غالب مصرف روزانه 20 گرم فیبر محلول می‌تواند نشانه‌های کلی را کاهش دهد، اما درد را کاهش نمی‌دهد. در یک متا آنالیز نشان داده شد که فیبر محلول در بهبود علائم کلی IBS مؤثر بوده اما هیچ‌کدام از انواع فیبر درد را کاهش نمی‌دهند.

 

---