به نام خداوند جان و خرد
مقدمه
از چاقی به عنوان مهم ترین عارضه تغذیه ای و یک معضل اجتماعی در سطح جهان یاد می شود. چاقی دومین عامل عمده قابل پیشگیری ازمرگ است که شیوع آن رو به افزایش است. شیوع چاقی در زنان بیشتر از مردان است.
چاقی ترکیبی از عوامل ژنتیکی، متابولیک، زیستی، شیمیایی، فرهنگی، روانی و اجتماعی در چاقی سهیم است.
شواهد حاکی از آن است که چاقی شکمی خطر بالاتری نسبت به چاقی طبیعی دارد.
در مطالعه ای نشان داده شده است که توجه به خوراکی در رژیم گیرندگان بیش تر از افراد عادی است و هرچه وزن افراد بیشتر بود توجه آنها برای خوراکی های پرکالری نیز بیشتر است.
تعریف بیماری و عوارض
چاقی به چربی یا بالا توده بوده توده بدنی که به علت زیاد افزایش چربی ایجاد می شود. اضافه وزن شرایطی است که در آن وزن فرد از مقدار استاندارد آن بر طبق قد تجاوز کند. چاقی حالتی است که چربی در بدن به میزان بسیار بالایی می رسد که ممکن است عمومی یا موضعی باشد.
چاقی یک بیماری متابولیک پیچیده ناشی از تجمع بیش از حد چربی است که منجر به بیماری های بسیاری می شود (مانند دیابت، بعضی سرطان ها مانند پستان، مثانه، صفرا، روده بزرگ، مری، کلیه و.. ، پرفشاری خون و کبد چرب).
عوامل بوجودآورنده
محققان عوامل بسیاری را در چاقی دخیل می دانند. عوامل زیست شناختی، فعالیت های جسمی و روان شناختی و برخی داروها در سبب شناسی چاقی اهمیت دارند. اگرچه بالا رفتن سن، سابقه فامیلی و جنس در افزایش بار بیماری های قلبی عروقی، دیابت، افزایش فشارخون و برخی انواع سرطان موثر است، اما اضافه وزن و چاقی به عنوان عامل تشدید کننده این بیماری ها حتما باید مورد توجه قرار بگیرد.
نحوه تشخیص
چنانچه BMI مساوی یا بیشتر از 25 باشد فرد در گروه های دارای اضافه وزن یا چاق قرار می گیرد.
افرادی که شاخص توده بدنی 30 و بالاتر دارند لازم است به مشاور تغذیه ارجاع داده شوند تا رژیم غذایی فرد برای آنها تنظیم گردد.
اضافه وزن و چاقی بسته به ضرورت و نیاز درشکل های گوناگون به دقت ارزیابی می شود. روش های موثر در ارزیابی شامل:
شاخص توده بدنی ( (BMI یا شاخص (2قد/وزن): که در آن وزن برحسب کیلوگرم و قد برحسب متر است.
محیط دور کمر: اگر دور کمر در مردان بیش از 102 سانتی متر و در زنان بیشتر از 88 سانتی متر باشد به مفهوم خطر قابل توجه درافراد می باشد. اندازه گیری محیط دور کمر در افراد مسن بسیار مهم است.
راه های درمان
درمان قطعی چاقی بسیار دشوار است. اما کاهش وزن در بیماران باعث بهبودی قابل توجه در بیماری های ناشی از چاقی، افزایش کیفیت زندگی و افزایش طول عمر می شود.
بهترین شیوه درمانی در اضافه وزن و چاقی درمانی است که به طور همزمان شامل اصلاح در رژیم غذایی،تغییر در فعالیت بدنی و رفتار درمانی باشد. البته در برخی موارد بسته به میزان اضافه وزن و چاقی و شرایط بیمار از دارو درمانی و انجام عمل های جراحی نیز استفاده می شود.
هدف از جراحی چاقی، کاهش میزان مرگ و میر ناشی از بیماری های مرتبط با چاقی است که بیماران بعد از جراحی باید مادام العمر تحت نظر تیم پزشکی باشند تا از عوارض جراحی پیشگیری شود.
عوارض جراحی به 3 صورت می تواند بروز کند:
عوارض در حین عمل: مثل آسیب به طحال.
عوارض زودرس: مثل خونریزی، عفونت، زخم، آمبولی ریوی، عوارض قلبی ریوی.
عوارض دیررس: مانند سنگ صفرا، عوارض عصبی و روانی و کمبود های تغذیه ای.
در مردان و زنان حتی اگر میزان دریافت کالری یکسان باشد میزان کاهش وزن متفاوت است و مردان نسبت به زنان هم سایز خود، سریع تر وزن کم می کنند.
پیوستگی و دوام یکی از مهم ترین عوامل در تعیین مزایای سلامتی و مدیریت وزن در ورزش است.
حفظ وزن کاهش یافته کار دشواری است، چرا که با کاهش وزن میزان متابولیسم و مصرف انرژی بدن کاهش می یابد و به علاوه رعایت طولانی مدت رژیم غذایی و محدودیت های آن بسیار مشکل است. در این خصوص ورزش و رفتار درمانی ممکن است به حفظ وزن کاهش یافته کمک کند
رژیم درمانی
1) با استفاده از میان وعده ها، تعداد وعده های غذا در روز را افزایش دهید و حجم هر وعده را کم کنید.
2) ساعت ثابتی برای صرف غذا در وعده های مختلف در هر روز داشته باشید و از ریزه خواری پرهیز نمایید.
3) مصرف قند و شکر و غذاهای حاوی آنها مثل شیرینی جات، شکلات، آبنبات، نوشابه ها، شربت ها و آبمیوه های صنعتی، مربا و عسل و....را تا حد امکان محدود کنید.
4) انواع حبوبات مانند عدس، لوبیا، نخود و لپه را در برنامه غذایی خود بگنجانید
5) شیر و لبنیات مصرفی را حتما از انواع کم چرب انتخاب کنید.
6) گوشت کاملا لخم و مرغ و ماهی بدون پوست مصرف کنید.
7) از مصرف فرآورده های گوشتی پر چرب مانند سوسیس، کالباس، همبرگر، کله پاچه و مغز خودداری کنید.
8) به جای گوشت قرمز سعی کنید از گوشت سفید مخصوصاً ماهی استفاده کنید.
9) مصرف زرده تخم مرغ را به حداکثر سه عدد در هفته محدود کنید و از شکل آب پز آن استفاده نمایید.
10) میوه ها و سبزی ها را بیشتر به شکل خام مصرف کنید. همچنین مصرف سالاد و سبزی خوردن قبل یا همراه با غذا توصیه می شود.به جای آبمیوه، خود میوه را مصرف کنید.
11) غذاها را بیشتر به شکل آب پز، بخارپز، کبابی یا تنوری مصرف کنید.
12) از مصرف غذاهای پرچرب و سرخ شده پرهیز کنید.
13) روغن مصرفی راکاهش دهید و حتی الامکان از روغن های گیاهی استفاده کنید.
14) از مصرف انواع سس سالاد، کره، خامه، سرشیر و پنیرخامه ای خود داری کنید.
15) مصرف دانه های روغنی مثل گردو، فندق، بادام، تخمه، پسته و زیتون را محدود کنید.
16) تنقلات کم ارزش یا پر چرب مثل آبنبات، شکلات، چیپس و امثال آن را به هیچ وجه مصرف نکنید.
17) از مصرف غذاهای آماده و کنسروی اجتناب کنید.
18) مصرف نمک و غذاهای شور را محدود کنید.
19) فعالیت بدنی و ورزش متناسب با سن و شرایط جسمیتان را افزایش دهید.
درمان دارویی
در بیماران دارای BMI30 یا بالاتر و یا BMI بیشتر از 27 همراه با عوامل خطر و بیماری، عوامل دارویی می تواند رژیم، ورزش و تغییرات رفتاری را تقویت کند.
داروهای کاهنده وزن به دلایل زیر باعث کاهش وزن خواهند شد:
کاهش اشتها
افزایش احساس سیری
کاهش جذب مواد غذایی
افزایش مصرف انرژی
در دارو درمانی یک قرص جادویی برای درمان چاقی وجود ندارد. همه بیماران به دارو پاسخ نمی دهند و آنهایی که پاسخ می دهند در طی 6 ماه 2 تا 20 کیلوگرم وزن کم می کنند و البته دارو بدون تعدیل شیوه زندگی موثر نخواهد بود. چند داروی جدید نیز باهدف درمان چاقی و ایجاد کاهش وزن مراحل اولیه تحقیق را می گذرانند.
